Trẻ sơ sinh vừa sinh ra được 2 ngày, không người thân thích, cháu bị bỏ rơi trước cửa nhà dân, hiện cháu đang được 1 hộ dân tại địa phương chăm sóc, hộ dân này muốn nhận cháu làm con nuôi? Cho tôi hỏi trình tự thủ tục nhận cháu làm con nuôi, trường hợp cha mẹ cháu còn sống quay lại nhận con thì tôi có mất quyền làm cha mẹ nuôi của cháu không ?

 Về việc nhận nuôi con nuôi

1. Chính sách Nhà nước và mục đích nuôi con nuôi:

  Việc nuôi con nuôi nhằm xác lập quan hệ cha, mẹ và con lâu dài, bền vững, vì lợi ích tốt nhất của người được nhận làm con nuôi, bảo đảm cho con nuôi được nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trong môi trường gia đình. Thông thường, trẻ em được nhận nuôi thường là trẻ bị bỏ rơi, trẻ em mồ côi, trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khác. Vì vậy, Nhà nước khuyến khích tổ chức, cá nhân hỗ trợ nhân đạo cho việc nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt và Nhà nước khuyến khích việc nhận trẻ em mồ côi, trẻ em bị bỏ rơi, trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khác làm con nuôi. Theo đó, trường hợp trẻ em không được nuôi dưỡng trong môi trường gia đình gốc thì cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan có trách nhiệm tìm gia đình thay thế cho trẻ em đó. Trong trường hợp có người nhận trẻ em làm con nuôi thì Ủy ban nhân dân cấp xã nơi phát hiện trẻ em bị bỏ rơi xem xét, giải quyết theo quy định của pháp luật.

2. Thẩm quyền đăng ký nuôi con nuôi :

  Thẩm quyền đăng ký việc nuôi con nuôi được thực hiện theo quy định tại Điều 9 của Luật Nuôi con nuôi và quy định cụ thể về “trường hợp trẻ em bị bỏ rơi chưa chuyển vào cơ sở nuôi dưỡng được nhận làm con nuôi”, thì Ủy ban nhân dân cấp xã nơi lập biên bản xác nhận tình trạng trẻ em bị bỏ rơi thực hiện đăng ký việc nuôi con nuôi.

3. Đăng ký nhu cầu nhận con nuôi:

  Căn cứ quy định nêu trên, nếu anh/chị có nguyện vọng và đủ điều kiện nhận con nuôi theo quy định của pháp luật (ưu tiên gia đình hiếm muộn có nguyện vọng nhận con nuôi nhưng chưa tìm được trẻ em để nhận làm con nuôi) thì đăng ký nhu cầu nhận con nuôi với Sở Tư pháp nơi anh/chị thường trú để Sở Tư pháp giới thiệu đến Ủy ban nhân dân cấp xã nơi trẻ em bị bỏ rơi để xem xét, giải quyết.

4. Điều kiện đối với người nhận con nuôi:

  Anh/chị là người nhận con nuôi phải có đủ các điều kiện sau đây:

  - Có năng lực hành vi dân sự đầy đủ

  - Hơn con nuôi từ 20 tuổi trở lên

  - Có điều kiện về sức khỏe, kinh tế, chỗ ở bảo đảm việc chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con nuôi

  - Có tư cách đạo đức tốt

  - Không đang bị hạn chế một số quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên

  - Không đang chấp hành quyết định xử lý hành chính tại cơ sở giáo dục, cơ sở chữa bệnh

  - Không đang chấp hành hình phạt tù

  - Chưa được xóa án tích về một trong các tội cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của người khác; ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình; dụ dỗ, ép buộc hoặc chứa chấp người chưa thanh niên vi phạm pháp luật; mua bán, đánh tráo, chiếm đoạt trẻ em.

5. Hồ sơ đăng ký nhận nuôi con nuôi :

  Hồ sơ gồm có:

  - Đơn xin nhận con nuôi

  - Bản sao Hộ chiếu, Giấy chứng minh nhân dân hoặc giấy tờ có giá trị thay thế

  - Phiếu lý lịch tư pháp

  - Văn bản xác nhận tình trạng hôn nhân

  - Giấy khám sức khỏe do cơ quan y tế cấp huyện trở lên cấp

  - Văn bản xác nhận hoàn cảnh gia đình, tình trạng chỗ ở, điều kiện kinh tế do Ủy ban nhân dân cấp xã nơi người nhận con nuôi thường trú cấp

  - Giấy khám sức khỏe do cơ quan y tế cấp huyện trở lên cấp (nếu có)

  - Hai ảnh toàn thân, nhìn thẳng chụp không quá 06 tháng

  - Biên bản xác nhận do Ủy ban nhân dân hoặc Công an cấp xã nơi phát hiện trẻ bị bỏ rơi lập đối với trẻ em bị bỏ rơi.

6. Trình tự, thủ tục đăng ký việc nuôi con nuôi :

  Thủ tục đăng ký việc nuôi con nuôi được thực hiện theo quy định tại Điều 22 của Luật Nuôi con nuôi và quy định cụ thể sau đây:

  - Việc đăng ký nuôi con nuôi được tiến hành tại trụ sở Ủy ban nhân dân cấp xã. Khi đăng ký nuôi con nuôi, cha mẹ nuôi, người giám hộ hoặc đại diện cơ sở nuôi dưỡng và người được nhận làm con nuôi phải có mặt.

  - Theo trên, khi xét thấy anh/chị (người nhận con nuôi) và người được giới thiệu làm con nuôi (đứa bé bị bỏ rơi) có đủ điều kiện theo quy định của Luật nuôi con nuôi thì Ủy ban nhân dân cấp xã nơi anh/chị (người nhận con nuôi) cư trú (và/hoặc nơi đứa bé bị bỏ rơi) tổ chức đăng ký nuôi con nuôi, trao Giấy chứng nhận nuôi con nuôi cho anh/chị (cha mẹ nuôi) và ghi vào sổ hộ tịch trong thời hạn 20 ngày.

  - Căn cứ vào Giấy chứng nhận nuôi con nuôi, theo yêu cầu của anh/chị (cha mẹ nuôi), cơ quan đăng ký hộ tịch có thẩm quyền thực hiện việc đăng ký khai sinh của con nuôi theo quy định của pháp luật dân sự và pháp luật về hộ tịch.

  - Sáu tháng một lần trong thời hạn 03 năm, kể từ ngày giao nhận con nuôi, anh/chị (cha mẹ nuôi) có trách nhiệm thông báo cho Ủy ban nhân dân cấp xã nơi anh/chị thường trú về tình trạng sức khỏe, thể chất, tinh thần, sự hòa nhập của con nuôi (đứa bé bị bỏ rơi) với anh/chị (cha mẹ nuôi), gia đình, cộng đồng.

  - Trường hợp Ủy ban nhân dân cấp xã từ chối đăng ký thì phải trả lời bằng văn bản cho anh/chị (người nhận con nuôi) và nêu rõ lý do trong thời hạn 10 ngày.

   Về việc cha mẹ ruột của bé có yêu cầu nhận lại con sau khi bé hoàn thành thủ tục nhận nuôi con nuôi :

Điều 24 (hệ quả của việc nuôi con nuôi) Luật nuôi con nuôi, quy định :

“1. Kể từ ngày giao nhận con nuôi, giữa cha mẹ nuôi và con nuôi có đầy đủ các quyền, nghĩa vụ của cha mẹ và con; giữa con nuôi và các thành viên khác của gia đình cha mẹ nuôi cũng có các quyền, nghĩa vụ đối với nhau theo quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình, pháp luật dân sự và các quy định khác của pháp luật có liên quan.

2. ……..

3. ……..

4. Trừ trường hợp giữa cha mẹ đẻ và cha mẹ nuôi có thỏa thuận khác, kể từ ngày giao nhận con nuôi, cha mẹ đẻ không còn quyền, nghĩa vụ chăm sóc, nuôi dưỡng, cấp dưỡng, đại diện theo pháp luật, bồi thường thiệt hại, quản lý, định đoạt tài sản riêng đối với con đã cho làm con nuôi”.

  Pháp luật quy định chung về quan hệ pháp luật giữa cha mẹ đẻ đối với con đã cho làm con nuôi, giữa cha mẹ nuôi và con nuôi kể từ khi hoàn thành thủ tục nhận nuôi con nuôi như trên. Nhưng đây là trường hợp anh/chị nhận nuôi con nuôi là “trẻ bị bỏ rơi”, các bên liên quan chưa biết chính xác nguyên nhân, hoàn cảnh thực tế khách quan vì sao bé lại bị bỏ rơi (do hoàn cảnh khó khăn của cha mẹ bé, hoặc mẹ bé bị lầm lỡ, hoặc do cha mẹ bé nông nổi rồi sợ định kiến khắt khe của gia đình và xã hội dẫn đến nhận thức tiêu cực nhất thời của người làm cha mẹ , hoặc mẹ bé có thai và tự ý bỏ rơi con mà cha ruột bé không biết, ….). Vì vậy, việc cha mẹ đẻ có được nhận lại con và anh/chị có bị mất quyền nuôi con nuôi hay không còn tùy thuộc vào nhiều yếu tố:

• 1. Về bản chất, việc tìm gia đình thay thế để nuôi dưỡng trẻ bị bỏ rơi làm con nuôi là thực hiện phương án chăm sóc thay thế nhằm xác lập quan hệ cha, mẹ và con lâu dài, bền vững, vì lợi ích tốt nhất của người được nhận làm con nuôi, bảo đảm cho con nuôi được nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trong môi trường gia đình. Tuy nhiên, trong các văn bản pháp luật liên quan có quy định về quyền nhân thân của trẻ; quyền xác định và nhận cha mẹ của trẻ; quyền xác nhận và nhận con của cha mẹ; quyền được đoàn tụ, liên hệ và tiếp xúc với cha, mẹ đẻ; các yêu cầu đối với việc thực hiện chăm sóc thay thế.
• 2. Luật nuôi con nuôi năm 2010 có quy định về việc nuôi con nuôi có thể bị chấm dứt trong các trường hợp được quy định tại khoản 3, 4, Điều 25, cụ thể :
  • “3. Cha mẹ nuôi bị kết án về một trong các tội cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con nuôi; ngược đãi, hành hạ con nuôi;
  • 4. Vi phạm quy định tại khoản 1, 2, 3, 4, 7, Điều 13 của Luật này”.
• 3. Khi có căn cứ, cha mẹ đẻ của trẻ có quyền khởi kiện yêu cầu Tòa án ra phán quyết chấm dứt việc nuôi con nuôi, căn cứ theo các quy định của Luật nuôi con nuôi năm 2010 và Luật trẻ em năm 2016; hệ quả của việc chấm dứt nuôi con nuôi được thực hiện theo quy định tại Điều 27, Luật nuôi con nuôi năm 2010.
• 4. Cơ quan lao động, thương binh và xã hội và Hội liên hiệp phụ nữ có quyền yêu cầu chấm dứt việc nuôi con nuôi khi có một trong các căn cứ quy định tại các khoản 2, 3 và 4 Điều 25 của Luật nuôi con nuôi
• 5. Luật Trẻ em năm 2016 quy định về “chấm dứt việc chăm sóc thay thế”,
  • 1. việc chăm sóc thay thế chấm dứt trong trường hợp sau đây:
    • a) Cá nhân, gia đình nhận chăm sóc thay thế không còn đủ điều kiện chăm sóc trẻ em theo quy định tại khoản 2 Điều 63 của Luật này;
    • b) Cá nhân, gia đình nhận chăm sóc thay thế vi phạm quy định tại Điều 6 của Luật này gây tổn hại cho trẻ em được nhận chăm sóc thay thế;
    • c) Cá nhân, gia đình nhận chăm sóc thay thế đề nghị chấm dứt việc chăm sóc trẻ em;
    • d) Trẻ em đang được chăm sóc thay thế có hành vi cố ý xâm phạm nghiêm trọng tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của cá nhân, thành viên gia đình nhận chăm sóc thay thế;
    • e) Trẻ em trở về đoàn tụ gia đình khi gia đình bảo đảm an toàn, có đủ điều kiện thực hiện quyền của trẻ em.
  • 2. Trường hợp cá nhân hoặc thành viên trong gia đình nhận chăm sóc thay thế xâm hại trẻ em thì phải chuyển ngay trẻ em ra khỏi cá nhân, gia đình nhận chăm sóc thay thế và áp dụng các biện pháp bảo vệ trẻ em theo quy định tại Điều 50 của Luật này.
  • 3. Trường hợp trẻ em muốn chấm dứt việc chăm sóc thay thế, cơ quan, cá nhân có thẩm quyền và người nhận chăm sóc thay thế có trách nhiệm xem xét để quyết định chấm dứt chăm sóc thay thế vì lợi ích tốt nhất của trẻ em.
  • 4. Người ra quyết định chăm sóc thay thế có thẩm quyền quyết định chấm dứt việc chăm sóc thay thế.

  Thế nên, để giải quyết vụ việc một cách thấu tình đạt lý, anh/chị nên hỏi ý kiến cháu về vấn đề này (trường hợp cháu từ đủ 7 tuổi) và có thể thỏa thuận với cha mẹ ruột cháu để cùng chăm sóc, nuôi dưỡng cháu tốt nhất cho đến khi cháu thành niên.